Отбасындағы зорлық-зомбылық құрбандарының іс-әрекеттер алгоритмі

Отбасындағы зорлық-зомбылық құрбандарына арналған іс-қимыл алгоритмі

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасының міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді және мемлекет медициналық сақтандыру қорына кім үшін жарна төлейтіні жөнінде мәлімет береді.

2020 жылдан бастап Қазақстанның әрбір жұмыс істейтін азаматы міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға жарна аударады.

Медициналық сақтандыру қорына аударым жасаудан босатылатын жеңілдіктерге ие азаматтар санаты бар. Оларға балалар, жұмыссыздар, жұмыссыз жүкті әйелдер, үш жасқа дейінгі балаларды тәрбиелейтін немесе мүгедек баланы күтіп-бағатын жұмыссыздар, көп балалы аналар, зейнеткерлер және кейбір басқа санаттағы азаматтар жатады. Сақтандыру жарнасынан босатылған адамдардың толық тізімін тексеріп, достарыңызбен бөлісіңіз.

КӘСІБИ ЖАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЛДЫН-АЛУ ЖОЛДАРЫ

Кәсіби күйзеліс – адамның еңбек қызметіне байланысты теріс уайымдау салдарынан тұлғаның деформациялануының бір түрі. Адамдар эмоционалдық, психикалық және физикалық қажыған сайын күйзеліске ұшырай бастайды. Ал кәсіби күйзеліс - қазіргі қоғамның «кеселі» болып отыр. Алайда химиялық, физикалық немесе биологиялық зиянды әсері емес, эмоционалдық және стресс әсері. Кәсіби стрессогендік факторлар, маманның тікелей жұмысына байланысты болғандықтан, әр түрлі неврологиялық бұзылулардан психосоматикалық бұзылуларға әкелуі мүмкін. Тұлғаның кәсіби деформациясы – бұл кәсіпқой маман иесінің жұмысының әсерінен тұлғаның мінез-құлқының өзгеруі .

Кәсіби стресс- бұл адамдармен жұмыс жасайтын: мұғалімдер, әлеуметтік қызметкерлер, психологтар, менеджерлер, дәргерлер, жуналистер, кәсіпкерлер, саясаткерлерде болатын ең қауіпті кәсіби дерт. Бастапқыда бұл термин өзіндік дәрменсіздік, қажу, әрекетсіздік күйі ретінде анықталды Кәсіби күйзелістің себептері, яғни оған әкелетін стрессогенді факторлар: эмоционалды күю синдромы, моббинг, субъективті моббинг, кәсіби өшу синдромы, қажу, жұмыс қарбаластығы және қақтығыстар, жұмыстың бірқалыптылығы және т.б. себептерден пайда болуы мүмкін. Осы аталған факторларға қысқаша тоқталып кетсек:
• Жағымсыз алаңда жұмыс істеу – кез келген мамандықта жағымсыз материалмен жұмыс істеуге тура келеді, осы жағдайда жағымсыз эмоциялар пайда болады. Өз кезегінде олар жинақталып, кәсіби күйзеліске әкеледі.
• Эмоционалды күю синдромы — бұл когнитивтi және физикалық энергияның бiртiндеп жоғалтуын, жұмыстың орындауымен зерделi жүдеу, физикалық қажу, жеке аластатушылық және қанағаттанудын төмен деңгейін көрсететiн процесс.
• Жұмыс қарбаластығы және қақтығыстар – әріптестер арасында түсініспеушілік, олардың тым сынағыштығы. Маман тәжірибесінде әріптестерімен кейбір жағдайда келіспеушіліктер, түсініспеушіліктер болып тұрады.
• Моббинг – психология ғылымында жаңа терминдердің бірі болып табылады, ол жұмыста қыспаққа алуы және қудалауды қайғыру күйімен сипатталады.
• Субъективті моббинг – тұлғаның жұмысқа бейімделуінің деструктивті формасы. Тексеріс, эмтихан, комиссия жәнет.б. себептерден қобалжу болып табылады.
• Ургентті аддикция – өзі байқамай, мiндеттемелердiң орындалмайтын санымен жүктеу.
• Экстремалды жағдайлар – жұмыс барысында тез әрі жауапты шешімдер қабылдауы қажет.
• Аса жоғары жауапкершілік – жасалынған жұмыс туралы есеп беру. Адамдармен қарым-қатынас жасауға байланысты, кез-келген мамандық адамдармен тіл табысуда және ерекше дағды қарым-қатынастары кезінде міндетті түрде өз сөзі мен ісіне бақылау жасауды қажет етеді. Осыған байланысты осы сияқты жұмыстар эмоционалды күш-қуаттың артуына ерекше күш қажет етеді. Жүйелік жағдай біреулер үшін эмоцияның орынсыз жұмсалуын тудырады, ал тағы біреулер үшін психикалық қорларды үнемдеу тәсілдері іздеуге ұмтылдырады. Жүйкесі мықты сақ байқағыш адам ерте ме, кеш пе, әйтеуір бір күні эмоционалдық күйіну тәсіліне бой ұсына бастайды: бәрінен және барлық нәрседен бойын аулақ ұстайды, барлығы көңіліне ала бермейді, жүйкесін аялайды.

Эмоционалдық тасымалдау механизмі бар онда энергетиканың қандай да бір мөлшерде өзіңе де басқаға да бағытталуы. Іс әрекеттің сыртқы факторынан алынған әсерлер тұлғаны үнемі жаралап, кәсіби іс әрекеттің психотравмалық элементтерін бірнеше мәрте бастан кешіруге мәжбүрлейді. Бұл жағдайда эмоционалдық күйінуге ықпал ететін ішкі факторлар маңызды орын алады, олар міндеттердің қарқынды интериоризациясы, рөлдер, іс әрекеттің жағдайлары, жоғары түйсіктілік және жауапкершілік сезімі.

А.В.Ребровтың бойынша кәсіби күйзелістің кезеңдері:
Бірінші кезеңі:
• Эмоцияның тұншығуы басталады: маман оны байқаған болады: бәрі дұрыс сияқты, бірақ жаны жайсыз және көңілсіз;
• Жақсы эмоциялар жоғалады;
• Беймазалықтың, қанағаттанбаушылық туындайды Екінші кезеңі:
• Әріптестермен түсінбеушілік туындайды;
• Әріптестерінің арасында араздық ара-қатынас ақырын көріне бастайды, басында жақтыртпаушылық содан кейін тітіркенудің тұтануы болады.
Үшінші кезеңі:
• Адам өмірдің қымбат екені туралы ойлауда тұйықталып, өмірге, әлемге деген эмоционалдық қарым-қатынастына, тіпті жеке өміріне де, барлығынада селқос, қауіпті болады. Біріншіден психологтың міндеті кәсіби күйінуінің алдын-алу бойынша жұмыс жүргізуді іске асыру болып табылады.

Күйзелістің алдын алудың әр қилы стратегиялары бар. Біріншісі - эмоцияларды білдіру ептілігі. Екіншісі - жағдайды қайта бағалау, оқиғаның басқа суретін құрастыру және жағымсыз жағдайдың өзінен өзіңіз үшін көптеген пайдалы нәрсені таба білу. Үшінші жол-қайта бағалауға келмейтін жағдайды өзгертуге мүмкіндік беретін мақсатты бағытталған әрекеттер.

Жағдай ықтималды қауіпті, күрделі немесе жаңа ретінде қабылдануын доғарғанда, стресс тиылады. Мұнда білуге тиіс жайт, негативтік (теріс) жай-күй тек біздің теріс ойларымызбен ұсталып тұрылады. Нақ солар барлық бәленің көзі болып табылады. Өз ойларыңызбен жұмыс істеуді үйреніп, сіз өз эмоционалдық жай-күйіңізді реттеуді үйренесіз.

Бірінші ереже - өз бойыңыздан теріс ойды қумау, керісінше оған оның басқа ойлар сияқты өмір сүруге өз құқығының бар екеніне түсіністікпен қарау.

Екінші ереже – бұл ойға сыпайы түрде айналып өтуді ұсыныңыз, өйткені әр кезде өзіңізге қызықтырақ, маңыздырақ және пайдалырақ басқа ойлар мен тірліктер бар. Бұл кезде бірден бұл жаңа ойларды, тірліктерді ойлап іске кірісіңіз. Өмірдегі теріс жағдайда жақсы және пайдалы нәрсені таба білуге үйрену әрқайсымызға маңызды. Себебі өмір қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресінен құралған. «Сау дененің рухы да сау!» – деп айтылады. Дұрыс үйлестірілген тағам, спортпен айналысу және зиянды әдеттерден бас тарту стрессті болдырмаудың тағы бір әдісі болып табылады.

Стресстің себептері, түрлері және оның алдын-алу. Сыртқы ортамен кез-келген ерекше байланыс адамнан бейімделуді талап етеді. Мұндай бейімделу синдромы – бұл бізге түсінікті әдеттегі ұғым стресс болып табылады. Теріс стресспен сәтті күресу үшін оның механизмін зерттеп, себептерін жою қажет.

Стресстің себептері, түрлері, кезеңдері

Адам өмірінде жаңа нәрсе неғұрлым көп болса, стресстік жағдай соғұрлым жиі дамиды. Күшті ақпарат ағынымен ми стресс-факторларын жинақтайды, олар ағзаны жоя бастайды. Мұндай факторлар бірнеше топқа бөлінеді:
 Сыртқы – тұрғылықты жерінің немесе жұмысының өзгеруі, жақын адамдарының жоғалуы, материалдық қиындықтар, даулар, отбасылық қатынастардың шиеленісуі және т. б.
 Ішкі – ақталмаған тілектер, қауіптену мен қорқыныш, қызғаныш, көңілсіздік, өмірлік жағдайларға субъективті адекватсыз реакциялар. Әр түрлі сипаттамаларға байланысты стресс келесі түрлерге бөлінеді:
 Эмоционалды бояу түрі бойынша – оң және теріс.
 Ұзақтығы бойынша – өткір және созылмалы.
 Дененің жауап түрі бойынша – физиологиялық және психологиялық (ақпараттық және эмоционалды).

Кез-келген стресстік жағдай өзінің дамуында 3 кезеңнен өтеді: алаңдаушылық (барлық жүйелерді белсендіру), қарсылық (тітіркендіргіш әрекетке бейімделу), сарқылу (ұзақ процесс кезінде пайда болады).
Теріс салдары: ұзақ мерзімді стресстің қауіптілігі неде? Өзгерістер, тіпті оң болса да, адамды жаңа жағдайларға тез және тиімді бейімделу үшін проблемаларға назар аударуға мәжбүр етеді. Көптеген ғасырлар бойы ағза төтенше жағдайдан шығу үшін ресурстар бөлуге мүмкіндік беретін бірқатар биохимиялық реакцияларды жасады.

Стресс – бұл жүйке жүйесінің қысымы ғана емес, сонымен қатар бүкіл физиологиялық аппаратты белсендіру. Ұзақ мерзімді стресстің себептеріне қарамастан, оның салдары тек психикалық күйде ғана емес, сонымен қатар ағзаның сарқылуына байланысты аурулардың дамуына себеп болады. Денсаулықтың бұзылуының алғашқы симптомдары:
 бас ауруының ұстамалары;
 бақыланбайтын ашуланшақтық, негізсіз алаңдаушылықтар;
 ұйқы сапасының нашарлауы;
 жылауға және өзіңізді аяуға деген түсініксіз тілек;
 басқаларға сенімсіздік, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі;
 тәбеттің болмауы немесе керісінше тамақтануға деген шамадан тыс ықылас.

Шаршаудың сарқылу сатысына көшу физиологиялық реакциялардың дамуымен сипатталады: асқазан-ішек жолдарының бұзылуы, терлеудің жоғарылауы, тыныс алу проблемалары, дене температурасының күрт өсуі. Әртүрлі адамдарда стресс белгілері әртүрлі күшпен көрінеді, ал физиологиялық өзгерістер көбінесе психологиялық жауаптан асып түседі.

Тұрақты стресс психосоматикалық патологияны тудырады: бронх демікпесі, ревматоидты артрит, стенокардия, псориаз және т.б. Психикалық аурулардың пайда болу ықтималдығы жоғары: дүрбелең шабуылы, депрессия, обсессивті-компульсивті бұзылулар және тіпті жыныстық функцияның төмендеуі.

Стрессті қалай жеңуге болады – кеңестер мен ұсыныстар
Стресстік жағдайды жеңудің негізгі принциптері:
 стресстің мәнінен алшақтату – жағымды тәжірибелерге ауысу;
 оқиғаның субъективті маңыздылығын төмендету – болған жағдайға жеке көзқарасын қайта құру;
 белсенді мінез-құлық – пайда болған теріс энергия таза физикалық жолды табуы керек (спорт, үй жұмыстары және т. б.);
 релаксация қабілеті – орталық жүйке жүйесінің қозу дәрежесін төмендету үшін босаңсу қажет (медитация, таныс ортада пассивті демалу, табиғатпен байланыс);
 позитивті ойлау – теріс эмоциялардан арылу және барлық ойларды махаббат пен қуаныш арнасына бағыттау.
Әркім стресстік жағдайды өз бетінше жеңе алмайды, кейде маманның араласуы қажет. Егер диагноз ерте сатыда жүргізілсе, стрессті жеңу үшін алдын-алу шаралары жеткілікті болады.

Стресстің алдын алу Белсенді өмірлік ұстанымды сақтау ағза ресурстарын ұтымды бөлумен бірге жүргізілсе денсаулықта шекаралық жағдайлар пайда болуынан сақтайды. Стресстің алдын-алу жолдары мыналарды қамтиды:
 еңбек пен тынығудың қалыпты режимі (жеткілікті ұйқы және қозғалыс белсенділігі);
 отбасындағы тұрақтылық, дау-дамайлар мен жасырын реніштерсіз ашық қарым-қатынас;
 дұрыс тамақтану.
Жақсы құрастырылған мәзір пайдалы заттардың көзі болады, олардың жетіспеушілігі көбінесе иммунитеттің төмендеуіне әкеледі. Мұндай жағдайларда ағзаға стресстік жағдайды жеңу үшін ресурстар жетіспейді. Проблема тағамға дәлелденген емдік әсері бар табиғи өнімдерді енгізу арқылы шешіледі. Мысал ретінде Ламифарэн қарастыруға болады, ол қоңыр балдырларға негізделген табиғи күрделі өнім. Өнімде A, B, C, D, E витаминдері, микро және макроэлементтер, минералдар бар. Оны үнемі қабылдаған кезде гемоглобин деңгейі жоғарылайды, қысым мен асқазан-ішек жолдарының жұмысы қалыпқа келеді, стресске төзімділік жоғарылайды. Препараттың қарсы көрсетілімдері жоқ, өйткені оның ағзаға сіңімділігі 96-98% құрайды.

Стресске төзімділікті дамытуға болады ма?

Ғалымдардың пікірінше, әркім белгілі күш-жігер арқылы бұл қасиетті дамыта алады. Ол үшін бірнеше қағидаларды ұстану жеткілікті:
 өзіне деген сенімділік сезімін дамыту үшін жаңа білім алу;
 теріс энергияны «тастаңыз» – жаттығулар жасау, жағымды тілдесу, сүйікті хоббимен айналысу;
 толық демалу – белгілі бір уақытта ұйықтау ғана емес, күнделікті өмірден өзге заттарға көңіл аудару.

Өзін-өзі жетілдірудің кез-келген әдісі маңызды – теріс эмоцияға берілмей, кез-келген жағдайда жақсы нәрсені табуды үйреніңіз.

Өзін-өзі бақылаудың барлық қол жетімді әдістерін қолданыңыз – қатаң кестеден «еске салғыштарға»дейін. Өзіңізді кішкене нәрселермен қуантуды ұмытпаңыз және тамақтануыңызға көңіл бөліңіз (бұл бүкіл ағзаға және әсіресе миға арналған «отын»). Жиі күліңіз – себебі күлкі стрессті жеңілдетудің арқасында өмірді ұзартады.

Тоғыз айлық бақыт Тоғыз айлық бақыт: жүктілікті дұрыс жоспарлау Отбасын құрып, шаңырақ көтерген кез-келген жұбайлар отын өшірмей, ұрпағын жалғастырар бала сүюді армандайды. Осы ретте болашақ аналарға мамандардың берер кеңесі жетерлік. Құрсағында 9 ай, 9 күн көтерген нәрестесінің дені сау болып туылуына ата-ананың өзі себепші екендігін ескерген жөн. Балалы болу дегеніміз – ерлі-зайыптылардың жауапкершілігінің артуы десек, екі жаққа да артылар міндеттің жүгі ауыр болады. Тек осы сыннан сүрінбей өту үшін сауаттылықтың болу керек. Сонымен, мамандар кеңесіне назар аударайық:
1. Салауатты өмір салтын қалыптастыру. Есіңізде болсын: темекі шекпек түгіл оның иісінің өзі бала дамуына кері әсерін тигізеді;
2. Кез-келген дәрі-дәрмек атаулыдан бас тартыңыз. Әсіресе, гормональды дәрілер өте зиян.
3. 3-4 ай бұрын дәрігерге көрініп, денсаулығыңызды кінәратының бар-жоқтығын тексертіп алғанның да айыбы болмас. Өйткені, бала көтергеннен кейін тұрмыс құрғанға дейінгі кезеңде білінбеген аурулар асқына бастайды. Ал, жүктілік кезінде дәрі пайдаланудың болмайтындығын ескерсек, сізді емдеу қиынға түсетіні айтпаса да түсінікті.
4. Дәруменге бай азық-түліктерді, мысалы, көкөніс, жеміс-жидектерді күнделікті тамақ рационына енгізіңіз. Егер ондай мүмкіндік болмаса, дәрігермен ақылдасып, дәріханаларда сатылатын дәрумендерді алып ішуге де болады.
5. Көңіл-күйіңіз әрдайым көтеріңкі болсын! Өмірде кездесетін түрлі проблемалар мен қиындықтарға қарамастан, бірінші орынға болашақта нағыз ана бақытын сезіндіретін сәбиіңіздің денсаулығын қоя біліңіз! Жүктілікке қолайлы уақыт етеккірдің келген күнінен санағанда екінші аптаның соңы мен үшінші аптаның басы болып саналады. Мамандар осы уақыттан бұрын бірнеше күн жыныстық қатынасты тоқтата тұрудың керектігін ескертеді. Осылайша, ағзаны дайындайсыз. Баланы жоспарлап жүрген әрбір ерлі-зайыптылар алкогольді ішімдіктерден бас тартып, ыстық моншаға бармауы керек. Оған қоса, жұбайлардың бір-біріне деген ілтипаты мен мейірімділігі де ұрықтың белсенділігін арттыратын көрінеді.

Сонымен, қорыта келе айтарымыз, өмірге бала әкелмес бұрын болашақ әке мен анаға үлкен дайындықтан өтуге тура келеді. Өйткені, сәби сүю отбасы беріктігінің кепілі ғана емес, ол өмір сүруге, бақытты бала атануға құқылы кішкентай Адамның келгендігінің белгісі.