ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДА ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Қарағанды психиатриясының тарихы зұлмат соғыс және соғыстан кейінгі жылдары басталды. Орталық Қазақстанда бірінші рет психиатриялық көмек 1939 жылдан бастап көрсетіле бастады. Компанейск ауылында Н.Д. Ширяевтың басшылығымен 15 төсектік психиатриялық бөлім ашылды, 1940 жылы 80 төсектік облыстық психиатриялық аурухана болып қайта құрылды. Бөлімдер саман кірпіштен қаланған үй-жайларда орналасқан су құбыры жоқ, суды бұқалармен тасымалдаған, кәріз орнына қазылған шұңқыр, пешпен жылытылған. Аурухана бүкіл жылыту кезеңінде көмірмен қамтамасыз етілген.

1940 жылдан 1955 жылға дейін аурухананы Е.М.Деревинская басқарды. Оның басшылығымен аурухана 100 төсекке, ал 1951 жылдан 150 төсекке дейін кеңейтілді. Жылдар өткен сайын материалдық-техникалық база кеңейіп, жақсарды, төсек саны артты. Аурухананың кеңеюі мен қайта жаңартылуына кәсіпорынның және бүкіл коллективтің күштерін шаруашылық тұрғыдан құрылысқа жұмылдырудың арқасында қол жеткізілді.

Д.А.Кочегаровтың басшылығымен 1955 - 1960 жж. қайта құру және панельді тақта үйлерді салу шаруашылық тәсілмен жүргізілді, төсек саны 400-ге дейін өсті. Туберкулезбен ауыратындарға арналған психиатриялық бөлім, клиникалық-биохимиялық зертхана ашылды, сумен жабдықтау жүйесі, кәріз жүйесі, орталықтан жылыту, кір жуатын орын, тамақтандыру бөлімі, көкөніс қоймасы, азық-түлік және материал қоймалары іске қосылды. 1961 - 1970 жылдар аралығында аурухана 600 төсекке дейін кеңейіп, 11 дәрігер мен 90 мейірбике жұмыс жасады. Сол кезеңде жұмысшыларға арналған асхана салынды, рентген кабинеті, физиотерапия кабинеті, функционалды диагностика кабинеті, емдеу және еңбек шеберханалары: 50 адамға арналған тігін шеберханасы, ауданы 3 га ауылшаруашылық шеберханасы ашылды.

Қарағандыда 1955 жылы облыстық жүйке-психиатриялық диспансері жұмыс істей бастады. Бірінші бас дәрігер болып 1955-1968 жылдары жұмыс істеген Э.М.Деревинская. М.Г.Шиналиев (1968 - 1973) диспансердің меңгерушісі, Л.Т.Джапаридзе (1973 - 1992) болды. 90-жылдардың басына қарай ауруханада 710 кереует, 10 жалпы психиатриялық бөлім, аяқ киім мен шұлық фабрикаларының тапсырысын орындайтын 131 жұмыс орнына арналған еңбек шеберханалары, құрылыс жөндеу шеберханасы және ауылшаруашылық шеберханасы 5 гектарға дейін кеңейтілді. 1992 жылы Компанейскідегі Қарағанды облыстық психиатриялық ауруханасы және Қарағанды облыстық жүйке-психиатриялық диспансері Қарағанды облыстық «Психиатрия» қауымдастығына біріктірілді, оның бас дәрігері 1992 жылдан 2007 жылға дейін. В.Н. Дюсембеков болды. 2008 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін Облыстық психикалық денсаулық орталығының директоры Қ.Т.Әбдірахманов.

2013 жылы Қарағандыдағы облыстық психиатриялық диспансердің Теміртау, Жезқазған, Балқаш өңірлеріндегі психиатриялық диспансерлермен бірігуі болды. Өңірлік психикалық денсаулық қызметін қайта құру жалғасты, ал 2018 жылы «Облыстық балалар психоневрологиялық диспансері» КМК, 2020 жылы «Облыстық наркологиялық диспансері» КМК-ны ОПНД ҚМҚК құрамына енді.

Қазіргі уақытта ҚОДБ «ОПДО» ШЖҚ-дағы КГП-да (Қарағанды облысы денсаулық сақтау басқармасының «Облыстық психикалық денсаулық орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны) тәулік бойғы 1060 стационарлық төсек бар, оның 685-і психиатриялық төсек, 375 - наркологиялық төсек, 160 - келуге арналған күндізгі стационар, 5 уақытша бейімделу және детоксикация орталығы (102 орынға) бар. БМСК негізінде Қарағанды, Жезқазған, Балқаш Теміртау өңірлерінде 5 БПДО (Бастапқы психикалық денсаулық орталықтары) ашылды. Қарағанды облысының спутниктік қалаларында орналастырылған 3 БПДО бар, аудандық жерлерде 6 ПДК (психикалық денсаулық кеңселері) бар. Облыстық психикалық денсаулық орталығы құрамында наркологиялық орталық, мәжбүрлеп емдеуге арналған наркологиялық орталық (210 төсекке арналған) және балалар психиатриясы орталығы да бар.

1990 жылы ауруханада 30 дәрігер мен 160 мейірбике жұмыс істеді. 2020 жылы «ОПДО» ШЖҚ КМК штаты 1132 қызметкерді құрады, соның ішінде дәрігерлер-130, орта мед.персонал-414, кіші-368, басқа қызметкерлер-220 адам. Қызметкерлердің көпшілігінде біліктілік санаттары бар (жоғары санатты дәрігерлер-30 адам, 1-42, 2-7; орта санатты медицина қызметкерлері 91, 1-119. 2-38). Аурухана басшылығы өз қызметкерлерінің кәсібилігін арттыруға табандылықпен ұмтылуда. Қызметкерлердің әрқайсысы (дәрігерлер, медбикелер) біліктілікті жоғарылату курстарында бірнеше рет, оның ішінде шетелде біліктілігін арттырып, қайта даярлаудан өтті. Дәрігерлер мен медбикелерге арналған ғылыми-практикалық конференциялар үнемі өткізіліп тұрады. Қиын жағдайлар кеңестерде қаралады (соның ішінде бейнекоммуникация режимінде), қажетті тексерулер мен емдеу бірге тағайындалады және олар конференцияларда егжей-тегжейлі баяндалады. Психикалық науқастарды күту және қадағалау мәселелері бойынша кіші медициналық персоналмен сұхбат жүргізіледі.

Психикалық денсаулық саласындағы медициналық көмек сапасын арттыруға бағытталған диагностиканың, психикалық және мінез-құлық ауытқуларының алдын-алу мен емдеудің жаңа инновациялық әдістерін енгізу жұмыстарына ерекше назар аударылады. 2018 жылдың қаңтарынан бастап Қарағанды психиатриясының басым бағыттарының бірі клиникалық психотерапиялық әдістер құрылымында медициналық әлеуметтік-психологиялық оңалту болды. Бұл бағыттың енгізілуі Қазақстан Республикасы Психикалық денсаулық сақтау саласында жұмыс істейтін мамандар қауымдастығының Б.Д. Карвасарский атындағы Психотерапия және медициналық психология институтының (Санкт-Петербург) ғылыми-педагогикалық қызметкерлерінің қатысуымен бірлескен іс-шаралардың нәтижесі болды.

Психофармакотерапия енгізілмес бұрын пациенттер инсулин шоктарымен, электрошок терапиясымен және сульфозин терапиясымен емделді. Қазіргі уақытта психиатрлардың терапевтік арсеналы - негізгі тиімділігі мен қауіпсіздік сипаттамалары жоғары антипсихотикалық дәрілердің жаңа буыны. 2019 жылға қарай диспансерлік топтағы пациенттерді ақысыз дәрілермен 100% қамтамасыз етуге қол жеткізілді.

Қазақстан Республикасының психикалық денсаулық қызметін дамытудың Жол картасы (2017-2018, 2019-2020 жж.) аясында Қарағанды облысының тұрғындарының барлық жас санаттары арасында суицидтің алдын алу бойынша көптеген жұмыстар жүргізілуде, бұл облыста суицидтің деңгейін 100 мыңға шаққанда 18-ге дейін төмендеткен (салыстырмалы түрде 2011 жылы бұл көрсеткіш 28,9 құрады, критикалық көрсеткіш 20,0).

Аймақтағы психиатриялық көмекті одан әрі деинституционализациялауға үлкен мән беріледі. Амбулаториялық-емханалық көмектің бірнеше түрлері жасалуда, соның ішінде дәрігерлік амбулатория, күндізгі стационар, үй ауруханасы.

1975 жылы Қарағанды облыстық психоневрологиялық диспансерінің базасында 50 орынға арналған оңалту бөлімі ашылды (1985 жылдан бастап келушілер саны 150-ге дейін өсті). Бөлім пациенттердің кейінгі емдеуін жүзеге асырады, еңбек және әлеуметтік оңалту шаралары жүзеге асырылады.

1979 жылға қарай психологиялық зертхана құру қажет болды. Ақыл-ой әрекетінің әр түрлі бағыттарындағы патологияны анықтайтын тесттер мен әдістемелер жасалды. 1990 жылға қарай психологтардың құрамы 6 адам болды, қазір 32 адам.

Ұйымда 8 психотерапевт жұмыс істейді. Стационарлық және стационардан тыс психотерапияда әртүрлі психотерапиялық технологиялар қолданылады (психологпен бірге терапия форматындағы отбасылық психотерапия, науқастарға дағдарыстық көмек, жеке және топтық психотерапия, емдеу және оңалту орталарын қолдау және т.б.) Ұйымның материалдық-техникалық базасы жақсаруда. Сонымен, 2009 жылы «Жол картасы» жобасы бойынша облыстық жүйке-психиатриялық диспансердің 5 ғимаратында, облыстық балалар жүйке-психиатриялық диспансері ғимаратында күрделі жөндеу жүргізілді. Қауіпсіздік және қауіпсіздік жүйесі ұйымдастырылды, оның талаптарына сәйкес 100-ден астам бейнебақылау камералары орнатылды. Мониторинг орталығы бар, мұнда 5 аймақтың бейнебақылау камераларынан алынған ақпарат (Балқаш, Жезқазған, Теміртау, Қарағанды қаласының балалар мен ересектер бөлімшелері) 8 үлкен экранда шығарылады.

Ұйым электронды құжат айналымын кеңінен енгізуде. Өндірістік процестерді цифрландыру шеңберінде әр түрлі ақпараттық жүйелер құрылды және жұмыс істейді (ГИС, КМИС, ИСЛО, СУР және т.б.). Бұл инновациялық технологиялар ұйымның кәсіби, ақпараттық, ұйымдастырушылық және материалдық әлеуетін іске асыруға, басқарушылық шешімдердің, тактикалық және стратегиялық міндеттердің тиімділігі мен орындалуын арттыруға мүмкіндік береді. Электрондық ақпараттық бағдарламаларды енгізу мақсатында Қарағанды ПНД-і республиканың психиатриялық және наркологиялық ұйымдарының менеджерлері мен IT-мамандары үшін «Психикалық денсаулық қызметіндегі электрондық ақпараттық жүйелер» республикалық семинар-кеңесі өткізілді.

Қарағанды облыстық психикалық денсаулық орталығы клиникасы жұмыс істеген барлық кезең ішінде консультациялық-диагностикалық, жедел және шұғыл көмекпен қоса психикалық және жүріс-тұрысы бұзылған науқастарға дәрігерге дейінгі, сараптамалық құқықтық, оңалту және әлеуметтік көмек, психогигиена және психопрофилактика бойынша іс-шаралар, білікті, мамандандырылған көмек көрсетті және көрсетіп келеді. Қарағандыда психиатрияның дамуы клиникалық және ғылыми бағыттардың тығыз байланысымен жүрді. 1954 жылы Қарағанды медициналық институтында психиатрия кафедрасы ұйымдастырылды, оның клиникалық базасы алдымен Компанейскідегі облыстық психиатриялық аурухана, ал 1957 жылдан бастап - облыстық жүйке-психиатриялық диспансер болды. Құрылғаннан бастап 1967 жылға дейін кафедра меңгерушісі, медицина ғылымдарының докторы, профессор А.М.Свядош. 1967 жылдан бастап кафедраны басқаруды профессор Г.А.Макеев өз қолына алды. Кафедра доцент Е.В.Батурина (1977 - 1986), доцент В.М.Шиналиева (1986 - 1996), доцент Л.С.Гурова (1996 - 1997), Ю.И.Базяк (1997 - 1998), доцент Т.К. Кудериновтардың (1998 - 2002) жетекшілігімен жұмыс істеді. 2002 жылы медицина ғылымдарының кандидаты М.Ю.Любченко ҚММА неврология кафедрасының психология және психиатрия курсының меңгерушісі болып тағайындалды.

Қарағанды облыстық жүйке-психиатриялық диспансері құрылып, кафедра оның базасына ауысқаннан кейін, тығыз ынтымақтастықта қала мен облыстың психиатриялық мекемелеріне консультативті-әдістемелік көмек көрсетілді, ғылыми зерттеулер жүргізілді: шектік проблемаларын зерттеу мәселелері, психотерапия мәселелері, психикалық науқастарды зерттеу әдістері әзірленіп, енгізілді. Электроэнцефалография кабинеті ашылды. Кейіннен физиотерапия (шектік патологиясы бар науқастарды емдеу, психосоматикалық аурулар), гипнотерапия (психотерапия үшін), лазерлік терапия (нашақорлық пен алкогольге тәуелділікті емдеу), электроконвульсивті терапия (эндогендік психоздарды, аффективті бұзылыстарды емдеу үшін) бөлмелері ашылды.

Шектік психиатрия проблемасына үлкен мән берілді, соған байланысты невроздық аурулары бар науқастарға көмек көрсетілетін 60 төсектік невроздар бөлімі ұйымдастырылды. Ғылыми зерттеулер клиникалық психиатриямен тығыз байланыста дамыды. Шектік жүйке-психикалық бұзылыстардың динамикасы (А.М. Свядощ, А.С. Ромен), психотерапия және сексопатология зерттелді. Биологиялық психиатрия (В.М. Шиналиева, Е.В. Батурина, Г.А. Макеев, Л.С. Гуров, М.Ю. Любченко), шекаралық психиатрия (Т.К. Кудеринов, Ю. Базяк). Қарағанды психиатриясының еңбектері алғыс пен грамоталармен марапатталды. 1983 жылы облыстық психиатриялық аурухана облыстық құрмет тақтасына енгізілді; 1985 жылы - медициналық мекемелер арасындағы республикалық социалистік жарыстың жеңімпазы дипломымен марапатталды; 1986 жылы Республикалық бейбітшілік қорының комитетінен алғыс хат алды; 1987 жылы - республикалық социалистік жарыстың жеңімпазы дипломы; 1988 жылы - облыстық социалистік жарысқа қатысқаны үшін І дәрежелі диплом және Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің, Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің, Казсовпрофтың және психиатриялық қызмет жұмысындағы ең жоғары көрсеткіштер үшін Қазақстан комсомолы Орталық Комитетінің мерейтойлық дипломына қол жеткізді; 1990 жылы - медициналық мекемелер арасындағы Қазақстан Республикасының әлеуметтік жарыстарының жеңімпазына өтетін қызыл түсті жалауша.

Медицина қызметкері күніне орай 2000 жылы халық денсаулығын қорғауда ГУ КООП ұжымы қолайлы моральдық климат және саланың кәсіподақ ұйымының белсенді қолдауы, еңбекті қорғау, жұмысшылардың әлеуметтік және экономикалық құқықтары мәселелерін шешуде қол жеткізген жетістіктері үшін ОУЗ және денсаулық сақтау қызметкерлері кәсіподағы облыстық комитетінің құрмет грамотасымен марапатталды. 2001 жылы ұжымға Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің он жылдығына байланысты Қазақстан Республикасы кәсіподақтар федерациясының алғыс хаты келіп түсті, «Психиатрия» қоғамдық ұйымы мемлекеттік мекемесінің бас дәрігері В.Н.Дюсембеков Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына орай мерейтойлық медальмен марапатталды. 2002 жылы Денсаулық жылына арналған «Денсаулық - 2002» мерекесіне белсенді қатысқаны және салауатты өмір салтын қалыптастыруға қосқан үлесі үшін қалалық денсаулық сақтау бөлімінен алғыс хат, 2003 жылы - акцияға қатысушының дипломы.

«Денсаулық сақтау - 2003 - 2005. Ауыл жылдары». 2019 жылы «ОПДО» ШЖҚ КМК директоры м.ғ.к. Қ.Т. Абдрахманов «Денсаулық сақтау ісінің үздік ұйымдастырушысы» дипломымен және облыс әкімінің сыйлығымен марапатталды. 2011 жылы - «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 20 жыл» медалі, 2013 жылы «Денсаулық сақтау ісіне қосқан үлесі үшін» төсбелгісімен, 2020 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің COVID-19 пандемиясына байланысты төтенше жағдай жариялаған алғашқы күндерінен бастап ҚОДБ тапсырмасымен Қ.Т.Әбдірахмановтың басқаруымен карантиндік, уақытша және жұқпалы аурулар ауруханаларын ашу жұмыстары ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен өз міндетін жауапкершілікті және тиімді орындағаны үшін Қ.Т.Әбдірахманов «Құрмет» орденімен марапатталды.

Психикалық денсаулықты сақтауға қосқан үлесі үшін қызметкерлер Мемлекеттік наградалармен марапатталды.

«Денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгілері «ОПДО» КМК-ның көптеген қызметкерлеріне берілді, олардың ішінде Трушкова О.Г., Искаков Р.Р., Нуржанова Ж.А., Тё С.Г., Брико И.В., Рощупкина Т П., Жуманбаева Е.К.Бабенко М.В., Салоп Н.Д., Жук Т.П., Дүйсембаева Б.Д.

Балқаш өңірі бойынша ПДО бастығы Искаков Р.Р. «Қазақстан мәслихатына 20 жыл», «Балқаш қаласына 80 жыл» медальдарымен марапатталған, Жезқазған өңірі бойынша ПДО бастығы Тё С.Г. «Еңбек сіңіргені үшін» медалі, директордың кеңесшісі Б.А. Қожахметов - «Еңбек ардагері» медалі, «Денсаулық сақтау ісіне қосқан алесі үшін» төсбелгісі және психиатр Рощупкина Т.В. - мерейтойлық медальдар «Қазақстан Республикасының туелсіздігіне 20 жыл», директордың көмекшісі Трушкова О.Г. - мерейтойлық медаль «Қазақстан Республикасының туелсіздігіне 25жыл», мейірбике ісі жөніндегі директордың көмекшісі Сон А.Н. - «Денсаулық сақтау ісіне қосқан үлесі үшін» төсбелгісімен марапатталды.

Алдағы уақыт Қарағанды облысының психикалық денсаулық ісіне жаңа міндеттер жүктейді, оларды шешу үшін шығармашылық көзқарас, жоғары кәсіби шеберлік пен мамандыққа деген сүйіспеншілік қажет. Қарағанды облысының психиатриясының көрнекті қайраткерлері қалаған негізге сүйене отырып, психикалық денсаулық қызметі алдағы халықтың психикалық денсаулығын сақтау мен дамытуға бағытталған міндеттерді шешуді жалғастырады. О.Г.Трушкова, М.Ю.Любченко, Ю.И.Базяк Облыстық психикалық денсаулық орталығы, ҚМУ психиатрия кафедрасы.